در دنیای ساعتهای مچی، به ویژه ساعتهای مکانیکی و اتوماتیک، شاهد وجود قطعات و اجزای مختلفی هستیم که هر یک از آن‌ها می‌توانند در عملکرد و دقت ساعت نقش مهمی را ایفا نمایند. از جمله قطعات مهم و کاربردی که برای عموم مردم کمتر شناخته شده، رقاصک ساعت یا Balance Wheel نام دارد. این قطعه به ظاهر ساده، بر نحوه حرکت عقربه‌ها و دقت زمان‌سنجی تأثیر بسیار زیادی دارد. اگر علاقه‌مندید که بدانید رقاصک ساعت چیست و اطلاعات بیشتری در این مورد به دست آورید، از شما دعوت می‌کنیم در ادامه این مقاله با کرنوواچ همراه باشید.
رقاصک ساعت چیست؟
رقاصک ساعت یا Balance Wheel از جمله اجزای مهمِ موتور ساعتهای مکانیکی و اتوماتیک به حساب می‌آید که به صورت نوسانی حرکت میکند. به بیان دیگر، رقاصک در ساعت موظف است که ضربان و ریتم حرکت چرخدندهها را تنظیم نماید. بر این اساس، می‌توانیم رقاصک را قلب تپنده ساعتهای مکانیکی و اتوماتیکی در نظر بگیریم. به طور معمول این قطعه به شکل یک چرخ کوچک با وزنه‌های تنظیم شده بوده که با یک فنر مخصوص تحت عنوان «فنر تعادل» یا Balance Spring همراه میشود. در اثر نوسانات دقیق و منظم سیستم مذکور، حرکت عقربههای ساعت دقیق و درست باقی خواهند ماند.
عملکرد رقاصک در ساعت نه تنها روی دقت زمان‌سنجی تأثیر می‌گذارد، بلکه انرژی ذخیره شده در فنر اصلی ساعت را نیز به صورت متناوب مصرف خواهد کرد تا ساعت عملکرد درستی از خود نشان دهد. در بسیاری از ساعتهای مکانیکی سطح بالا مثل ساعت فردریک کنستانت مردانه، کیفیت ساخت رقاصک و دقت نوسان آن، نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ زمان دقیق دارد.
تاریخچه رقاصک ساعت
تاریخچه رقاصک‌ها به قرن 17 میلادی بر میگردد. قبل از اختراع رقاصک، عمدتاً ساعتها بر پایه وزنه و آونگ کار می‌کردند و به همین علت از دقت کمتری برخوردار بودند. روی کار آمدن رقاصک منجر به تحول بسیار بزرگی در صنعت ساعت‌سازی شد و در پی آن میزان دقت ساعتها نیز به طرز چشمگیری افزایش پیدا کرد. در مدل‌هایی مانند ساعت فردریک کنستانت زنانه، ظرافت طراحی در کنار دقت عملکرد رقاصک، نشان از ترکیب مهندسی دقیق و زیبایی‌شناسی لوکس دارد. از جمله نخستین مخترعان این سیستم می‌توان به «کریستین هویگنس» اشاره داشت؛ وی فنر تعادل و رقاصک را به عنوان قطعات اصلی ساعتهای مکانیکی معرفی نمود. از آن زمان تا به امروز این تکنولوژی توسط برندهای معتبری نظیر رولکس، امگا، تگ هویر و… بهبودیافته و به شیوه‌ای پیچیده‌تر و دقیق‌تر مورد استفاده قرار میگیرد؛ به ویژه در ساعتهای لوکس و اورجینال توجه بیشتری به طراحی و ساخت رقاصک میشود تا عملکرد و دوام ساعت در یک سطح بالا حفظ گردد.
رقاصک ساعت و تأثیر آن بر عملکرد ساعتهای مکانیکی و اتوماتیک
رقاصک در ساعت نقش کنترل‌کننده ضربان و تنظیم سرعت حرکت موتور ساعت را ایفا می‌نماید. این قطعه در ساعتهای مکانیکی که انرژی مورد نیاز خود را از طریق کوک دستی تأمین می‌کنند، با نوسان خود سبب تنظیم انتقال انرژی از فنر اصلی به چرخدندهها شده تا عقربه‌ها بتوانند به شیوه‌ای دقیق حرکت کنند.
در مقابل، رقاصک در ساعتهای اتوماتیک علاوه بر تنظیم ضربان، در فرایند شارژ خودکار ساعت نیز نقش دارد. در این مدل از ساعتها، انرژی مورد نیاز برای حرکت فنر اصلی به واسطه حرکت طبیعی مچ دست کاربر و چرخش وزنه‌ای به نام Rotor تأمین خواهد شد. این حرکت موجب نوسان رقاصک و در نهایت شارژ مجدد ساعت بدون نیاز به کوک دستی میگردد؛ به همین علت ساعتهای اتوماتیک در عین پیچیدگی، راحتی بیشتری را برای کاربران فراهم خواهند آورد.
در حالت کلی، عملکرد رقاصک بدین صورت بوده که با تنظیم دقیق ریتم حرکت، سبب میشود که ساعتهای مکانیکی و اتوماتیک بتوانند زمان را با دقت بالایی نمایش دهند. هرگونه مشکل یا نوسان نامنظم در این قطعه می‌تواند منجر به عقب یا جلو افتادن زمانِ نمایش داده شده گردد. در ادامه با تأثیر رقاصک بر عمر مفید ساعت نیز آشنا خواهیم شد:
مشخصات رقاصک ساعت
رقاصک ساعت یک جزء مهم از ساعتهای مکانیکی است. ما در پاسخ به پرسش رقاصک چیست؟ به بررسی ماهیت آن پرداختیم، حال قصد داریم به بررسی نکات جذاب در این خصوص بپردازیم:
۱- اندازه رقاصک در ساعتهای مختلف
ساعتها باتوجه‌به نوع و اندازه‌ای که دارند، از اندازه رقاصک‌های متفاوتی برخوردار هستند. برای مثال، ساعتهای مچی از کوچک‌ترین آن‌ها گرفته تا مدل‌های دیگر دارای رقاصک‌های متناسب با اندازه خود هستند. ساعتهای دیواری، رومیزی، حتی ساعتهای عظیم و غول‌پیکر شهری نیز به‌تناسب اندازه و نیاز خود از قطعهای مشابه تشکیل شده‌اند. البته در دستهای از ساعتهای غول‌پیکر، آونگ و وجود آن به منزله وجود رقاصک است.
۲- عوامل محیطی مؤثر بر عملکرد چرخ تعادل (رقاصک)
به نظر شما عامل محیطی موثر بر رقاصک ساعت چیست؟ همان‌طور که می‌دانیم فلزات در اثر تغییرات دما دچار انقباض و انبساط می‌شوند. چرخ تعادل یا رقاصک یک چرخ بزرگ با بیشترین اینرسی ممکن است. در واقع در ساخت چرخ تعادل بیشترین دامنه دمایی که می‌تواند بر روی عملکرد آن اثر بگذارد، در نظر گرفته میشود. زمانی که دما بالا یا پائین میرود با تغییرات انقباضی چرخ تعادل، عملکرد آن دچار تغییر میشود و به‌تبع بر عملکرد کلی ساعت تأثیر می‌گذارد. برای حل این مشکل، رقاصک از آلیاژهای دوفلزه تهیه میشود. آلیاژها به دلیل ترکیبی بودن، کمترین تأثیرپذیری دمایی را دارند.
۳- چرخ تعادل بخشی از مکانیسم نوسانی ساعت
در مکانیسم نوسانی، نقش رقاصک ساعت چیست؟ چرخ تعادل در ساعتهای مچی طی فرایند‌های نوسانی به عقب و جلو می‌چرخد، یک تیک ایجاد میکند و باعث حرکت چرخ‌دنده‌هایی که صفحه ساعت را به حرکت درمی‌آورند، میشود. به واسطه این عمل، عقربههای ساعت به حرکت درمی‌آیند. این ساعتها همچنین دارای یک فنر هستند که آن را به جایگاه خود برمی‌گرداند.
۴- اندازهگیری دقت ساعت به‌وسیله چرخ تعادل
از جمله دیگر ویژگی‌های شگفت‌انگیز چرخ تعادل اندازهگیری دقت ساعت مکانیکی است. در واقع، دقت سنجش زمان در این نوع از ساعتها به واسطه حرکات و نیم چرخش‌هایی که رقاصک انجام می‌دهد، انجام میشود. هر چه میزان زدن چرخ تعادل کمتر باشد، دقت در سنجش زمان آن ساعت بیشتر خواهد بود. در پاسخ به پرسش نقش رقاصک ساعت چیست؟ می‌توان گفت که از جمله نقش‌های آن این است که در سنجش دقت زمان بسیار موثر است.
۵- رقاصک جزو جدایی‌ناپذیر کلیه ساعتها
ساعتهای مختلف در ابعاد، انواع و زمان‌های مختلف از قرن‌های گذشته تاکنون، دارای رقاصک هستند. ساعتهای قدیمی و مدرن نیز همه‌وهمه نیازمند چرخ تعادل یا رقاصک برای عملکرد صحیح خود هستند.
ویژگی‌های رقاصک ساعت
رقاصک در ساعت از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم:
۱. نوسان با فرکانس مشخص
از جمله اصلی‌ترین ویژگی‌های رقاصک در ساعت، توانایی آن در نوسان با یک فرکانس مشخص است. این نوسان‌ها به طور معمول در بازه 2 الی 5 هرتز صورت می‌گیرند؛ به عبارت دیگر، رقاصک بین 18000 الی 36000 ضربه در ساعت تولید خواهد کرد. نوسان‌های دقیق و منظم مذکور، پایه‌گذار اصلی «ضربان» در ساعت هستند که به واسطه آن، زمان به دقیق‌ترین شکل ممکن محاسبه و نمایش داده میشود. هر اندازه تعداد نوسانات مذکور بیشتر و منظم‌تر باشد، به تبع دقت ساعت هم افزایش پیدا خواهد کرد. برندهایی نظیر تگ هویر و زنیت با طراحی ساعتهایی با فرکانس بالا، دقت خارق‌العاده‌ای در نمایش زمان دارند. به عنوان مثال، برخی ساعتها با فرکانس 50 هرتز طراحی شده که دقتی باورنکردنی ارائه می‌کنند.
۲. ارتباط با فنر تعادل
رقاصک با قطعهای دیگر تحت عنوان فنر تعادل در ارتباط است؛ این فنر باریک و مارپیچی در کنار رقاصک نوسان میکند و به طور متناوب انرژی را ذخیره کرده و آزاد می‌سازد. فنر تعادل همان نیروی محرکه‌ای محسوب میشود که چرخ رقاصک را به حرکت در می‌آورد و آن را وادار به نوسان رفت‌وبرگشتی میکند. ارتباط منظم و منسجم بین رقاصک و فنر تعادل، اصلی‌ترین عامل حفظ ثبات و دقت در ساعتهای مکانیکی و اتوماتیک به شمار میرود. هرگونه تغییر در ویژگی‌های فنر تعادل نظیر طول، ضخامت یا جنس آن می‌تواند روی عملکرد رقاصک و در پی آن دقت زمان‌سنجی تأثیر بگذارد.
۳. تنظیم سرعت چرخش عقربه‌ها
ریتم نوسانات رقاصک ساعت، به طور مستقیم عملکرد مجموعه چرخ‌دنده‌های داخلی ساعت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به بیان دیگر، نوسانات مذکور تعیین خواهد کرد که چرخ‌دنده‌های ساعت با چه سرعتی بچرخند و عقربههای ساعت نیز با چه نظمی حرکت نمایند؛ این دقیقاً همان چیزی است که تحت عنوان «تنظیم مکانیکی ساعت» از آن یاد می‌کنند.
چنانچه فرکانس نوسان رقاصک دچار اختلال یا نوسانات غیرمنظم شود، شاهد عقب افتادن یا جلو زدن زمان در ساعت خواهیم بود. از این رو، عملکرد رقاصک باید همواره در حالت متعادل و ایده‌آل باقی بماند و در صورت نیاز، تنظیمات آن توسط یک ساعت‌ساز متخصص مورد بررسی قرار گیرد.
۴. حساسیت بالا
از آن جایی که رقاصک نقش بسیار مهمی را ایفا میکند، به عنوان یکی از حساس‌ترین اجزای ساعتهای مکانیکی و اتوماتیک آن را می‌شناسند. کوچک‌ترین ضربه یا شوک فیزیکی می‌تواند سبب ایجاد اختلال در نوسانات آن یا موجب خم شدن فنر تعادل شود. این دسته از اتفاقات به طور مستقیم موجب کاهش دقت ساعت یا حتی توقف کامل عملکرد آن خواهند شد. در نتیجه، تعمیر و تنظیم رقاصک به دانش تخصصی در حوزه ساعت‌سازی نیاز خواهد داشت.
قابل ذکر است که حتی برندهای مطرح نیز برای تنظیم دقیق رقاصک از ابزارهای خاص و میکروسکوپی بهره می‌برند تا از صحت عملکرد آن مطمئن شوند. توصیه ما این است که ساعتهای مکانیکی و اتوماتیک را هر 3 الی 5 سال یک بار به منظور سرویس و تنظیم مجدد نزد تعمیرکار حرفهای ببرید.
۵. استفاده در برندهای معتبر
رقاصک ساعت در برندهای معتبر جهان نظیر رولکس، امگا، تگ هویر و… با استفاده از مواد اولیه درجه یک و تکنولوژی‌های نوین طراحی و ساخته میشود. بسیاری از برندهای مذکور در ساخت رقاصک از آلیاژهای خاص و مقاوم در برابر دما، ضربه و همچنین مغناطیس بهره می‌برند. به عنوان مثال، برند رولکس در برخی از مدل‌های خود از ماده‌ای تحت عنوان Parachrom Bleu بهره می‌برد که در مقابل مغناطیس و شوک مقاومت بسیار بالایی از خود نشان می‌دهد. برند محبوب امگا نیز از فنرهای تعادل سیلیکونی در مدل‌های کو-اکسیال بهره می‌برد که این امر سبب افزایش دقت ساعت خواهد شد.
نوآوری‌های مذکور سبب شده‌اند که ساعتهای برندهای معتبر نه تنها از دقت بسیار بالایی برخوردار باشند، بلکه در شرایط محیطی مختلف نیز پایداری بسیار بالایی از خود نشان دهند.
5 دانستی جذاب درباره رقاصک ساعت
دنیای ساعت‌سازی یک دنیای جذاب و پُر از شگفتی و طراحی‌های منحصربه‌فرد ساعت است. اگر علاقه‌مند به این دنیای شیرین و البته «دقیق» هستید، احتمالاً از 5 فکت زیر در مورد رقاصک‌ها لذت خواهید برد:
۱. نقش کلیدی رقاصک در تاریخچه ساعت‌سازی
بدون شک اختراع رقاصک ساعت یک نقطه عطف در تحول ساعت‌سازی محسوب میشود. پیش از این که رقاصک‌ها اختراع شوند، ساعتها از مکانیسم‌های بزرگی نظیر پاندول استفاده می‌کردند که فقط در ساعتهای دیواری یا ایستاده کاربرد داشتند. رقاصک به ساعتسازان این امکان را داد که زمان‌سنجی را به ساعتهای جیبی و مچی انتقال دهند.
۲. متریال استفاده شده در فرایند ساخت رقاصک
در گذشته عمدتاً برای ساخت رقاصک‌ها از فلزاتی مثل فولاد یا برنج استفاده می‌شد. به مرور زمان و با پیشرفت تکنولوژی مواد، ساعتسازان از موادی مثل سیلیکون، آلیاژ برلیوم-نیکل و سایر فلزات ضد مغناطیس بهره بردند.
۳. نوآوری در طراحی رقاصک توسط برندهای مشهور
برندهایی نظیر De Bethune، Jaeger-LeCoultre، رولکس و اُرُجا با نوآوری در طراحی رقاصک‌ها همواره در تلاش هستند تا عملکرد این قطعه را بهبود بخشند. به عنوان مثال، De Bethune Annular Balance دارای طراحی حلقوی متفاوتی است که سبب توزیع وزن یکنواخت‌تر و در پی آن نوسان پایدارتر میشود. همچنین، Gyrolab محصول Jaeger-LeCoultre با طراحی منحصربه‌فرد آیرودینامیکی خود سبب کاهش مقاومت هوا در نوسان رقاصک شده و بازدهی انرژی بالاتری خواهد داشت.
۴.رقاصک و زمان‌سنجی دقیق؛ نوسان‌گر هماهنگ بی‌نقص!
در مرکز هر ساعت مکانیکی دقیق، یک Harmonic Oscillator یا نوسان‌گر هماهنگ وجود دارد که متشکل از رقاصک و فنر است. این دو با همکاری یکدیگر، روند رفت‌وبرگشتی بسیار منظمی را ایجاد خواهند کرد که در نهایت سبب حرکت مرحله‌ای چرخدندهها و عقربه‌ها میشود. هر چقدر هماهنگی بین این دو قطعه بیشتر باشد، به تبع دقت ساعت نیز افزایش پیدا خواهد کرد و این اصل فیزیکی، اساس و پایه‌ی تمامی ساعتهای مکانیکی دقیق امروزی است.
۵. تنظیم نرخ نوسانات برای دقت بیشتر
رقاصک به گونه‌ای طراحی میشود که در نرخ نوسان مشخصی عمل خواهد کرد؛ البته شرایط محیطی نظیر دما یا میدان مغناطیسی می‌تواند سبب تغییر این نرخ شود. برای جلوگیری از بروز این مسئله، ساعتسازان از یک Regulator یا تنظیم‌کننده به منظور تنظیم دقیق نرخ نوسان بهره می‌برند. به طور معمول این تنظیم‌کننده شامل یک بازوی متحرک است که طول موثر فنر تعادل را تغییر می‌دهد.
هر اندازه طول فنر کوتاه‌تر باشد، در مقابل سرعت نوسان افزایش پیدا خواهد کرد و بالعکس. این مکانیزم به ساعتسازان این امکان را می‌دهد که بتوانند ساعت را در شرایط مختلف کالیبره و دقیق نگه دارند. اگر به دنبال خرید یک ساعت مکانیکی با کیفیت و طراحی کلاسیک هستید، بررسی قیمت ساعت زنانه سیکو می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای شروع انتخاب شما باشد. برند سیتیزن نیز با ارائه مدل‌های متنوع ساعت زنانه سیتیزن در سبک‌های اتوماتیک و کوارتز، انتخابی محبوب در میان علاقه‌مندان به ساعتهای دقیق و خوش‌ساخت به شمار میرود.
کرنوواچ؛ معتبرترین مرکز خرید انواع ساعت اورجینال مردانه و زنانه
در این مطلب به بررسی رقاصک ساعت پرداختیم و با جوانب مختلف آن آشنا شدیم. اگر قصد خرید انواع ساعتهای اورجینال زنانه و مردانه را دارید، کرنوواچ به عنوان یکی از مراکز معتبر عرضه‌کننده انواع ساعتهای اورجینال مردانه و زنانه در ایران، واردکننده مستقیم، ارائه‌دهنده ضمانت‌نامه مادام‌العمر و قیمت‌های رقابتی، انواع ساعتهای برندهای مطرح جهانی را در اختیار شما قرار می‌دهد. علاوه بر این، امکان خرید اقساط از طریق اسنپ پی نیز فراهم است.
سوالات متداول
۱. رقاصک ساعت چیست؟
رقاصک یا چرخ تعادل، قطعهای در ساعتهای مکانیکی و اتوماتیک است که با نوسانات منظم خود، زمان را بهدقت اندازهگیری میکند.
۲. چطور رقاصک در ساعتهای اتوماتیک عمل میکند؟
در ساعتهای اتوماتیک، حرکت مچ دست باعث چرخش روتور میشود که این حرکت، انرژی لازم را برای نوسان رقاصک فراهم میکند.
۳. چه تفاوتی بین ساعتهای مکانیکی و اتوماتیک وجود دارد؟
در ساعتهای مکانیکی، انرژی مورد نیاز برای حرکت رقاصک از طریق کوک دستی تأمین میشود، در حالیکه در ساعتهای اتوماتیک، این انرژی از طریق حرکت مچ دست فراهم میگردد.
۴. آیا رقاصک در ساعتهای اتوماتیک قابل تعمیر است؟
بله، در صورت بروز مشکل، رقاصک توسط ساعتسازان حرفهای قابل تعمیر یا تعویض است.
5. چرخ تعادل یا همان رقاصک در چه نوع از ساعتهایی به کار میرود؟
این قطعه در ساعتهای مکانیکی به کار برده میشود.
6. وظیفه اصلی رقاصک در ساعت به طور اختصار چیست؟
انجام حرکتهای نوسانی در اثر ضربات چرخدندهها و نهایتاً به حرکت درآوردن عقربههای ساعت.
7. در ساخت چرخ تعادل عموماً از چه متریالی استفاده میشود؟
رقاصک به دلیل فلزی بودن و اینکه تحتتأثیر تغییرات دمایی قرار میگیرد عموماً از آلیاژهایی ساخته میشود که در برابر تغییرات دمایی کمترین میزان تغییرات حجمی را داشته باشند.
8. در ساعتهای دیواری رقاصک معادل چه قطعهای است و آن قطعه چه کاربردی دارد؟
در دستهای از ساعتها آونگ موجود، وظیفه رقاصک را بر عهده داشته و با تکانهای خود نهایتاً موجب حرکت عقربههای ساعت میشود.
